Opis obiektu
Charakterystyka:
Kapliczka z figura św. Floriana zlokalizowana jest obecnie w bezpośrednim sąsiedztwie Wiejskiego Domu Kultury (dawnego budynku administracyjnego zakładu wielkopiecowego). Stała niegdyś wg ustnych przekazów, w innym miejscu – na północ od dzisiejszej lokalizacji przypuszczalnie naprzeciw dawnej karczmy a następnie została przeniesiona na obecne miejsce. Mapa z 1854 r. potwierdza istnienie przed karczmą przydrożnej kapliczki, świątka lub krzyża, jednakże w miejscu obecnej lokalizacji jest zaznaczony punkt o bliżej nieokreślonym znaczeniu, co niestety nie wyjaśnia ostatecznie sytuacji. Figura św. Floriana nosi cechy okresu przejściowego między późnym barokiem a klasycyzmem. Pierwszy ze styli wyraża się w spłaszczonych, „przygniecionych” ciężarem postaci profilach górnej części cokołu, na drugi styl wskazuje stosunkowo wiernie wykonany ubiór Świętego (zainteresowanie Rzymem wzrosło w okresie klasycyzmu). Prymitywizm warsztatu przejawia się dość nieudolnie uformowanym hełmem z nieczytelnymi elementami pióropusza. Bardzo podobnie uformowana jest figura św. Floriana – z dokładniej odtworzonym hełmem i ze sztandarem w lewej ręce – znajdująca się na rynku w Szczekocinach i datowana jest na rok 1762. Figura zapewne jest starsza niz kapliczka. Napis wotywny na filarze kapliczki pochodzi z 1906 r. Trudno określić dziś, czy został on wtórnie wyryty w kamieniu po powodziach na początku XX stulecia celem szczególnego polecenia okolicy uwadze świętego, czy łączy się z budową kapliczki osłaniającej figurę czy też z ewentualnym przeniesieniem figury po powodzi na wyższe, bezpieczniejsze miejsce. Kapliczka nie posiada żadnych wyraźnych cech stylowych, natomiast krata ogradzająca jej wnętrze jest późniejsza niż figura, elementy jej pochodzą z kilku okresów, szczególnie furtka i część płn. i płd. z drugiej połowy XX w. Pod okapem skromna snycerka.
Sytuacja:
Kapliczka z figurą św. Floriana stoi przed dawnym budynkiem administracyjnym zakładu wielkopiecowego, obecnie Wiejskim Domem Kultury. Znajduje się na osi głównego wejścia, w odległości ok. 20 m na zachód od budynku. Stoi na stromej skarpie ok. 60 m od dawnej drogi fabrycznej biegnącej tędy w kierunku Parszowa. Otoczona kępą drzew figura spogląda na zbiornik wody i dolinę rzeki, strzegąc okolicy od niebezpieczeństw.
Materiał i konstrukcja:
Fundament, schodki oraz filary wspierające dach kapliczki wykonano z piaskowca ciosanego (filary częściowo nagroszkowane). Ogrodzenie i furtka stalowe – z płaskownika, rurek i prętów. Konstrukcja dachu drewniana, namiotowa na 4 stolcach z sygnaturką i dzwonem. Pokrycie dachu stanowi obecnie gont (uprzednio była blacha, pierwotnie zapewne gont) Figura wykonana z piaskowca stoi na cokole także piaskowcowym ustawionym na podłożu gruzobetonowym.
Rzut:
Plan kapliczki kwadratowy o wymiarach 366 x 366 cm. W punkcie centralnym kapliczki wznosi się figura św. Floriana. Od zachodu po zboczu prowadzi do niej 6 schodków zewnętrznych. W rzucie czytelne jest ustawienie filarów na dekoncentrycznie uformowanych cokołach.
Bryła:
Sześcienną przestrzeń kapliczki ograniczoną 4 filarami nakrywa namiotowy dach zwieńczony sygnaturką z krzyżem.
Elewacje:
Elewacje kapliczki ażurowe – ograniczone czterema filarami stojącymi na wysokich cokołach (o przekroju kwadratowym). Pod okapem snycerskie dekoracje w postaci poziomych listew z dekoracyjnymi nacięciami. Między słupami rozpięte ogrodzenie wschodnia i zachodnia część ogrodzenia jest starsza i wykonana z giętych ozdobnie płaskowników stalowych motyw esownic z bordiurą z kół, warsztat wykonania ślusarski). Barierka w południowej i północnej części, późniejsza, wykonana jest z prętów spawanych. Furtka od zachodu również z prętów spawanych. Na północnej płaszczyźnie filaru południowo-zachodniej widnieje napis: „IHS Prosiemy Ciebie Święty Floryjanie Broń nas od nieszczęścia, R.P. 1906. Fundacyja społeczeństwa wiernych chrześcijan. Katolików.”
Opis figury:
Figura św. Floriana stoi na dwuczęściowym cokole. Część dolna o uproszczonych profilach (wklęsłe przewężenie pod płytką wieńczącą) na niej górna o precyzyjnym profilowaniu nawiązującym do form późnobarokowych, wyraźnie spłaszczonych. Postać św. Floriana występuje w ubraniu rzymskiego oficera. Krótka tunika z pofałdowanej tkaniny, na niej druga ze skórzanych pasów – tu dość szeroko rozstawionych. Na wierzch nałożony krótki pancerz typu greckiego, modelowany na kształt torsu atlety, z naramiennikami (nosili go oficerowie rzymskiej armii w czasach republiki i cesarstwa). Przez lewe ramię przerzucona w sposób typowy toga – długa wełniana wierzchnia szata, tu dość słabo drapowana. Na nogach buty z wysoka wywiniętą cholewką – nie przypominające w niczym rzymskich sandałów. Pokrycie głowy stanowi prymitywnie wykonany hełm o trudnych do odczytania szczegółach. Z ocalałych atrybutów – naczynie (ceberek), trzymane w prawej ręce, z wodą lejącą się na płonący dom ustawiony przy prawej nodze świętego. W lewej ręce umieszczono podczas jej odtwarzania w 1996 r. włócznię (dla św. Floriana typowym atrybutem trzymanym w lewej ręce jest chorągiew – znak oficera armii rzymskiej). Kapliczka nie posiada żadnego wyposażenia lub instalacji z wyjątkiem dzwonu umieszczonego w sygnaturce dachu kapliczki – prawdopodobnie niegdyś służącego do alarmowania okolicznej ludności o zaistniałym w pobliżu pożarze.
Obiekt jest prawnie chroniony, forma prawna: Ewidencja zabytków nr PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_ZE.1089
https://zabytek.pl/pl/obiekty/zaklad-wielkopiecowy-343710
Źródło: Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa. Świętokrzyskie nr 2787, oprac. Jerzy A. Baliński
