Fundacja Wczoraj dla Jutra powstała, aby łączyć przeszłość z przyszłością. Sięgamy w przeszłość, aby stworzyć lepsze jutro.

województwo świętokrzyskie,
gmina Bliżyn,
26-120 Bliżyn, ul.Kościuszki 65

Kościół filialny pw. św. Zofii w Bliżynie

Opis obiektu

Po raz pierwszy w źródłach, drewnianą kaplicę pw. św. Zofii w Bliżynie odnotowano w wizytacji dekanatu skrzyneckiego z 1759 r., z informacją, że była świeżo po remoncie, co sugeruje znacznie wcześniejszą jej metrykę. W 1815 r. budowla ta została zniszczona przez pożar. W latach 1828-1830 na jej miejsce hr. Jacek Potkański wzniósł obecny kościół. Fundator zdecydował się na jego budowę, ponieważ chciał tymczasowo umieścić w nim parafię, bo nie miał środków by ukończyć pobliską murowaną świątynię pw. św. Ludwika, ufundowaną w 1817 r. przez jego matkę- Ludwikę Potkańską. Władze diecezji sandomierskiej i gubernialne nie przystały na taką propozycję, dlatego też w kolejnych dekadach, mimo dalszych starań, pełnił rolę jedynie kaplicy dworskiej. W latach 50. XIX w. na przyległym do niej terenie zaczęto grzebać rodzinę właścicieli Bliżyna, dlatego też cmentarz ten został ogrodzony murem. Z inicjatywy bliżyńskiego kapelana ks. Jana Grzybowskiego w latach 1866-1869 rozbudowano kościółek o kaplicę pw. NMP i odnowiono jego wyposażenie. Przed r. 1887 został na nowo oszalowany. W 1888 r. tymczasowo umieszczono w nim bliżyńską filialną parafię. Status ten utracił w 1900 r. po konsekracji nieodległej murowanej świątyni pw. św. Ludwika, wzniesionej w latach 1896-1900. W 1921 r. przeprowadzono naprawę muru cmentarnego. Kolejny remont kościoła wykonano dopiero w na przeł. lat 1947/1948, w czym niemały wkład miał premier Edward Osóbki-Morawski, pochodzący z Bliżyna. W 1955 r. w jego wnętrzu nauczano religii, dlatego też wystawiono w nim piec do ogrzewania, nowe ławki i zainstalowano światło elektryczne. Ponownie został gruntownie odnowiony w latach 1989-90. W latach 2005-6 uporządkowano otaczający go teren d. cmentarza przykościelnego.

Zespół kościoła fil. pw. św. Zofii leży w centrum wsi, na terenie między ul. T. Kościuszki, VI wieków Bliżyna i 1 Maja. Składa się on z centralnie położonej drewnianej świątyni, cmentarza przykościelnego i kamiennego ogrodzenia.

Orientowaną, jednonawową świątynię wzniesiono z drewna modrzewiowego, w konstrukcji zrębowej na podmurówce kamiennej. Korpus budowli ma plan wydłużonego ośmioboku z prostokątną kruchtą od zachodu i z trzema takimiż przybudówkami od wschodu: na osi prezbiterium, ujętym ustawionymi doń ukośnie od płd.- kaplicą NMP, a od pn.- zakrystią. Dach nad korpusem jest namiotowy, ośmiopołaciowy o konstrukcji krokwio-belkowej, zwieńczony wieżową sygnaturką z cebulastym hełmem; pozostałe dachy są dwuspadowe i trójspadowe, wszystkie nakryto gontem. Elewacje kościoła oszalowano pionowo deskami, u góry zwieńczono wydatnym gzymsem podokapowym. Przy północnej elewacji kruchty dostawiono żeliwne, kręcone schody z 2 poł. XIX w. (wyk. Huta Bliżyn), prowadzące na chór muzyczny. Wnętrze świątyni oszalowano pionowo deskami i nakryto stropami. W zachodniej części nawy umieszczono chór muzyczny wsparto na dwóch drewnianych słupach. Łuk tęczowy jest spłaszczony, a wejście do kaplicy NMP ma wykrój ostrołukowy. Wśród skromnego wyposażenia kościoła zawraca uwagę, m.in.: ołtarz gł. z 2 ćw. XIX w. z obrazem MB z Dzieciątkiem z XIX w. (?), klasycyzujący boczny ołtarz z lat 60. XIX w. ze starszym obrazem MB Częstochowskiej w złoconej sukience, krucyfiks z XIX w., ażurowe żeliwne kraty oddzielające prezbiterium i kaplicę MB Częstochowskiej z 2 poł. XIX w. (wyk. Huta Bliżyn), epitafium Marii z Wielogłowskich Grzegorzewskiej (zm. 1871, wyk. Huta Bliżyn), a także obrazy na ścianach NMP (z 1560 r., odnowiony 1866-69) i MB z Dzieciątkiem k. XVIII w. (?).

Dawny cmentarza kościelny ma plan zbliżony do kwadratu. Ogrodzony jest kamiennym murem z 2 poł. XIX w. podzielonym na kilkadziesiąt przęseł, pierwotnie nakrytych żeliwnymi pulpitowymi daszkami (ob. zachowane pojedyncze egzemplarze). W pn.-zach. części ogrodzenia umieszczono dwa wejścia, których narożne słupy wieńczą żeliwne, ostrosłupowe daszki z kulą i krzyżem.

Na cmentarzu tym, wokół świątyni, znajdują się bardzo uszkodzone, żeliwne nagrobki właścicieli Bliżyna z ażurowymi ogrodzeniami, wykonane w miejscowej odlewni: Aleksandry Wielogłoskiej (zm. 1848), Anieli z Potkańskich Wielogłoskiej (zm. 1854), Aleksandra Wielogłowskiego (zm. 1879), Juliusza Wielogłowskiego (zm. 1875), Konstantego Wielogłoskiego (zm. 1878) oraz Jana (zm. 1879) i Natalii z Wielogłowskich Bzowskich (zm. 1879).

Obiekt jest prawnie chroniony, forma prawna: Ewidencja zabytków nr PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_ZE.24604

Źródło:  https://zabytek.pl/pl/obiekty/blizyn-zespol-kaplicy-dworskiej

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 27-04-2017 r.

Bliżyn Św. Zofia